กาพย์จิตรลดา เป็นกาพย์ที่มีลักษณะเหมือนเถาวัลย์อันวิจิตร ในคัมภีร์กาพย์สารวิลาสินี มีบทบัญญัติว่า
สตฺตฏฺฐารสเม ฐาเน เทฺว สรา สมกา สิยุํ
จุทฺทสเม ปญฺจวีสาย เทฺว สรา สมกา สิยุํ
ยสฺมึ ลกฺขณมิทญฺเจ จิตฺรลตาติ สา มตา
แปลว่า “สระ ๒ ตัวในอักษรที่ ๗ กับที่ ๑๘ เสมอกัน และอักษร ๒ ตัวอยู่ในที่ ๑๔ กับที่ ๒๕ เสมอกัน หากลักษณะเช่นนี้มีอยู่ในกาพย์ใด กาพย์นั้นชื่อว่า “จิตรลดา” ถือเอาความตามคาถาดังกล่าว ได้ความว่า กาพย์จิตรลดา บทหนึ่งมี ๔ บาท ๆ ละ ๒ วรรค รวม ๒๘ คำ โดยคำที่ ๗ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๑๘ และคำที่ ๑๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๒๕ เฉพาะคำสุดท้ายของบาทที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป และไม่มีการบังคับอื่น ๆ มีแผนผังและตัวอย่างดังนี้
Hits: 0