ส่วนที่ ๑ องค์กรปกครองคณะสงฆ์ ตามพระราชบัญญัติ ร.ศ.๑๒๑

ส่วนที่ ๑

องค์กรปกครองคณะสงฆ์

ตามพระราชบัญญัติ ร.ศ.๑๒๑

———————-

        องค์กรปกครองคณะสงฆ์แบบที่ ๑ เป็นองค์กรตามพระราชบัญญัติลักษณะปกครองคณะสงฆ์รัตนโกสินทรศก ๑๒๑ ซึ่งตราขึ้นในสมัยที่ราชอาณาจักรปกครองโดยระบอบราชาธิปไตย  และอยู่ในระยะที่กำลังปรับปรุงการปกครองบ้านเมือง  ทั้งเป็นระยะที่ว่างจากสมเด็จพระสังฆราช  ดังนั้น  บทบัญญัติจัดองค์กรจึงมีรูปแบบ  ดังนี้

          ๑. ผู้บัญชาการ  ได้แก่สมเด็จพระสังฆราช  สกลมหาสังฆปริณายก  ซึ่งเป็นประมุขสงฆ์หรือผู้บัญชาการคณะสงฆ์สูงสุด  แยกได้เป็น  ๓  ระยะคือ

             ๑) ระยะแรก     เมื่อทรงตราพระราชบัญญัติ สังฆมณฑลว่างจากสมเด็จพระสังฆราช พระมหากษัตริย์ทรงบัญชาการทางเสนาบดีกระทรวงธรรมาการ หรือกล่าวอีกโวหารหนึ่งว่า เสนาบดีกระทรวงธรรมาการเป็นผู้รั้งตำแหน่งสมเด็จพระสังฆราช

               ๒) ระยะกลาง เมื่อทรงสถาปนาสมเด็จพระมหาสมณเจ้า     กรมพระยา

วชิรญาณวโรรสแล้ว   โปรดให้บัญชาการคณะสงฆ์ทั่วทั้งสังฆมณฑล  และทรงบัญชาการคณะสงฆ์โดยลำพังพระองค์

               ๓) ระยะหลัง สมเด็จพระสังฆราช  สกลมหาสังฆปริณายก ทรงบัญชาการ

คณะสงฆ์โดยทรงมีมหาเถรสมาคมเป็นที่ปรึกษา

          ๒. มหาเถรสมาคม เป็นองค์กรที่มีขึ้นเป็นครั้งแรก เป็นองค์กรที่ทรงปรึกษาในการพระศาสนาและการบำรุงสังฆมณฑล มิใช่เป็นองค์กรปกครองคณะสงฆ์ ดังเช่นมหา-เถรสมาคมในปัจจุบันและองค์ประกอบของมหาเถรสมาคมนั้น  กำหนดโดยตำแหน่งคือ

               ๑)  สมเด็จเจ้าคณะใหญ่           ๔  ตำแหน่ง

               ๒)  พระราชาคณะเจ้าคณะรอง  ๔  ตำแหน่ง

        ในระยะแรกและระยะกลาง  มหาเถรสมาคมมิได้มีประธานกรรมการและมิได้ประชุมตามพระราชบัญญัติ  แต่ในระยะหลังมีประธานกรรมการและมีการประชุมมหา-เถรสมาคม  แต่ยังคงเป็นองค์กรที่ทรงปรึกษาอยู่อย่างเดิม

        ๓. องค์กรปกครองคณะสงฆ์   ได้แก่เขตปกครองคณะสงฆ์แบ่งเป็น ๔ ชั้น  คือ

               ๑)  คณะ  มี   ๔ คณะ   คือ  คณะเหนือ  คณะใต้  คณะธรรมยุติกา และคณะกลาง    มีสมเด็จเจ้าคณะใหญ่เป็นผู้บัญชาการ   และมีพระราชาคณะเจ้าคณะรองเป็นผู้ช่วย

               ๒)  คณะมณฑล  เจ้าคณะมณฑลเป็นผู้บังคับบัญชา   และรองเจ้าคณะมณฑลเป็นผู้ช่วย

                  ๓)  คณะเมือง  เจ้าคณะเมืองเป็นผู้บังคับบัญชา   และรองเจ้าคณะเมืองเป็นผู้ช่วย แต่ พ.ศ.๒๔๕๙ เป็นต้นมา ได้เปลี่ยนเรียกเจ้าคณะเมืองว่า “เจ้าคณะจังหวัด” ตามทางราชอาณาจักร

                  ๔)  คณะแขวง

                       (๑) ในจังหวัดกรุงเทพมหานคร มีพระราชาคณะผู้กำกับแขวงเป็นผู้บังคับบัญชา และรองเจ้าคณะแขวงเป็นผู้ช่วย

                       (๒) ในหัวเมือง มีเจ้าคณะแขวง (จอ.) เป็นผู้บังคับบัญชา และรองเจ้าคณะแขวง เป็นผู้ช่วย และต่ำกว่าแขวง แบ่งเป็นหมวด มีเจ้าคณะหมวดเป็นผุ้บังคับบัญขา              

          ๔. วัด เป็นองค์กรต่ำสุดและเป็นองค์กรหลัก เป็นฐานรองรับกิจการคณะสงฆ์และการพระศาสนา เป็นหน่วยบริหารและจัดกิจการโดยตรง โดยมีเจ้าอาวาส
เป็นผู้บังคับบัญชา  รองเจ้าอาวาสเป็นผู้ช่วย

               อนึ่ง  เจ้าคณะ  รองเจ้าคณะ  เจ้าอาวาสและรองเจ้าอาวาส  มิได้จัดเป็นพระคณาธิการ หรือ พระสังฆาธิการ