“อุปจิตตฉันท์” หรือ “อุปจิตรฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทยแต่ในคัมภีร์วุตโตทัย ในอัทธสมวุตตินิเทศ ท่านเรียกว่า “อุปจิตตคาถา” ซึ่งแปลว่า “คาถาซึ่งอยู่ใกล้ปริเฉทที่ ๓ อันวิจิตร” เป็นคาถา ๔ บาท ๆ ละ ๑๑ คำ มีสูตรว่า “วิสเม ยทิ สา สลคา สเม ภตฺตยโต ครุกา วุปจิตฺตํ” แปลว่า “คาถาที่มี ส ส ส คณะ ลหุลอยและครุลอยในวิสมบาท ส่วนในสมบาทมีครุลอย ๒ ท้าย ภ ภ ภ คณะชื่อว่า“อุปจิตตคาถา”
ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง ๒ บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค รวม ๒๒ คำ เพราะรวมทั้งบทมี ๒๒ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๒๒” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่าง ดังนี้
Hits: 4