“วิปริตาขยานกีฉันท์” หรือ “วิปริตตปุญญฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย แต่ในคัมภีร์วุตโตทัย ในอัทธสมวุตตินิเทศ ท่านเรียกว่า “วิปริตาขยานกีคาถา” ซึ่งแปลว่า “อาขยานกีคาถาที่สับกัน กล่าวคือ บาทคี่ เป็นอุเปนทรวิเชียร บาทคู่ เป็นอินทรวิเชียร” เป็นคาถา ๔ บาท ๆ ละ ๑๑ คำำ มีสูตรว่า “ชตา ชคา โค วิสเม สเม ตุ ตา โช คคา เจ วิปรีตปุพฺพา” แปลว่า “คาถาที่มี ช ต ช คณะ และครุลอย ๒ พยางค์ ในวิสมบาท ส่วนสมบาท มี ต ต ช และครุลอย ๒ ชื่อว่า“วิปริตาขยานกีคาถา”
ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง ๒ บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค รวม ๒๒ คำ เพราะรวมทั้งบทมี ๒๒ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๒๒” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่าง ดังนี้
Views: 12