กาพย์กากคติ

        กาพย์กากคติ เป็นกาพย์ที่มีลักษณะเหมือนกาบิน (กาเหิน) ในคัมภีร์กาพย์สารวิลาสินี มีบทบัญญัติว่า

                     จตุตฺเถ อฏฺฐเม ฐาเน           โหนฺติ ทุเว สรา สมา

                      ทฺวาทสเม วีสติยา              จตุวีสติยา ตโย

                     โสฬสอฏฺฐารเสสุ               ฐิตา ทุเว สรา สมา,

                     อฏฺฐวีสติยา ฐาเน              จตฺตาฬีสาย ฐานเก

                     อฏฺฐตาฬีส ทฺวิปญฺญาส        จตฺตาโร จ สรา สมา

                     ทฺวตฺตึสาย ฉตฺตึสาย            ฐิตา ทุเว สรา สมา

                     จตุตาฬีสฉตฺตาฬีสฏฺ-           ฐาเนสุ เทฺว สรา สมา

                      ยสฺมึ ลกฺขณมิทญฺเจ            กากคตีติ วุจฺจติ

        แปลว่า “สระ ๒ ตัว คือ ตัวที่ ๔ กับที่ ๘, สระ ๓ ตัว คือ ตัวที่ ๑๒ กับ ๒๐ กับ ๒๔, สระ ๒ ตัว คือ ตัวที่ ๑๖ กับที่ ๑๘, สระ ๔ ตัว คือ ตัวที่ ๒๘ กับที่ ๔๐, ที่ ๔๘ กับที่ ๕๒, สระ ๒ ตัว คือ ตัวที่ ๓๒ กับที่ ๓๖, ที่ ๔๔ กับที่ ๔๖ เสมอกัน หากในกาพย์ใดมีลักษณะเช่นนี้ กาพย์นั้นชื่อว่า “กากคติ”

        จึงถือเอาความได้ว่า กาพย์มหาตุรังคธาวี บทหนึ่งมี ๔ บาท รวม ๕๖ คำ มีสัมผัสดังกล่าวแล้ว เฉพาะคำสุดท้ายของบาทที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่างดังนี้