“อุปัฏฐิตาฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย ปรากฏในคัมภีร์วฤตตรัตนากร เรียกว่า อุปัฏฐิตาคาถา ในติฏฐุภาฉันท์ ๑๑ ซึ่งแปลว่า “คาถาที่มีเสียงชัดเจน เพราะประกอบด้วย ต คณะเป็นต้น” เป็นคาถา ๔ บาท ๆ ละ ๑๑ คำ มีสูตรว่า “ตฺชา ชฺคา ครุนายมุปฏฺฐิโตตฺตา” แปลว่า “คาถาที่มี ต คณะ ช คณะ ช คณะ และครุลอย ๒ ตัว เรียกว่า “อุปัฏฐิตา”
ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านกำหนดนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง ๒ บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค เพราะมีบาทละ ๑๑ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๑๑” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่างดังนี้
Views: 421