ภุชงคประยาตฉันท์ ๑๒

       “ภุชงคประยาตฉันท์” หรือ “ภุชงคปยาตฉันท์”  เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย  แต่ในคัมภีร์วุตโตทัย  ท่านเรียกว่า “ภุชงคประยาตคาถา”  เป็นชคตีฉันท์ ฯ “ภุชงคประยาตะ”  แปลว่า  “คาถาที่มี ย คณะ  ย  คณะ ติดต่อไปไม่ขาดสายเหมือนงูเลื้อยติดต่อกัน”  เป็นคาถา  ๔  บาท  ๆ ละ ๑๒  คำ  มีสูตรว่า  “ภุชงฺคปฺปยาตํ  ภเว  เวทเยหิ”  แปลความว่า  “คาถาที่มี  ย คณะ ๔ คณะ ชื่อว่า “ภุชงคปยาตะ”

        ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น  ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง  ๒  บาท แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค มีบาทละ  ๑๒  คำ เพราะมีบาทละ ๑๒ คำนั้น จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๑๒” เมื่อได้ปรับปรุงแล้ว เพิ่มสัมผัสเข้าคือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่างดังนี้