“เกตุมดีฉันท์” เป็นชื่อที่เรียกตามแบบไทย แต่ในคัมภีร์วุตโตทัย ในอัทธสมวุตตินิเทศ ท่านเรียกว่า “เกตุมดีคาถา” ซึ่งแปลว่า “คาถาที่มีคณะเหมือนธง” เป็นคาถา ๔ บาท บาทคี่ ๑๐ คำ บาทคู่ ๑๑ คำ มีสูตรว่า “วิสเม สชา สครุยุตฺตา เกตุมตี สเม ภรนคา โค” แปลว่า “คาถาที่มี ส คณะ ช คณะ ส คณะ และครุลอยในวิสมบาท ส่วนในสมบาท มี ภ คณะ ร คณะ น คณะ และครุลอย ๒ พยางค์ ชื่อว่า“เกตุมดีคาถา”
ในการบัญญัติฉันท์ไทยนั้น ท่านนำสูตรดังกล่าวมาเป็นสูตร โดยกำหนดนำมาเพียง ๒ บาท ๒๑ คำ แล้วปรับปรุงให้เป็น ๔ วรรค รวม ๒๑ คำ เพราะรวมทั้งบทมี ๒๑ คำ จึงเรียกว่า “ฉันท์ ๒๑” แล้วเพิ่มสัมผัสเข้า คือ คำสุดท้ายของวรรคที่ ๑ ส่งสัมผัสไปยังคำที่ ๓ ของวรรคที่ ๒, คำสุดท้ายของวรรคที่ ๒ ส่งสัมผัสไปยังคำสุดท้ายของวรรคที่ ๓, และคำสุดท้ายของวรรคที่ ๔ ส่งสัมผัสไปยังคำที่พร้อมจะรับในบทที่จะแต่งต่อไป มีแผนผังและตัวอย่าง ดังนี้
Views: 20