ตอนที่ ๔ ฐานานุกรม

ตอนที่ ๔

ฐานานุกรม

—————

        ฐานานุกรม  เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า  ฐานานุศักดิ์  เป็นสมณศักดิ์สำหรับประดับพระอิสริยยศของสมเด็จพระสังฆราช หรืออิสริยยศของสมเด็จพระราชาคณะและพระ ราชาคณะ  ซึ่งแต่เดิมมีโดยพระบรมราชโองการและกฎหมาย  มีไว้เพื่อเป็นบริวารยศและเพื่อช่วยภาระธุระของผู้ตั้ง  คงเริ่มพระราชทานแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นต้นมา ที่ปรากฏในปัจจุบันพอจัดได้ดังนี้

        ๑)  ชั้นพระราชาคณะ

        ๒)  ชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม

        ๓)  ชั้นพระครูอื่น

        ๔)  ชั้นธรรมดา

        ชั้นพระราชาคณะ  ฐานานุกรมชั้นนี้    เดิมคือตำแหน่งพระครูปลัดขวาและพระครูปลัดซ้ายในสมเด็จพระสังฆราช  ต่อมาได้ยกขึ้นเป็นตำแหน่งพระราชาคณะ  ปัจจุบันมีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราช และฐานานุกรมในพระอัฐิของสมเด็จพระ สังฆราชเจ้าบางพระองค์  มี ๒ ตำแหน่ง  คือ พระราชาคณะปลัดขวา  ๑  พระราชาคณะปลัดซ้าย ๑  จัดเป็นพระราชาคณะชั้นสามัญ  มีอิสริยยศสูงกว่าพระราชาสามัญทุกตำแหน่ง  พระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานเอง  พระราชาคณะ ๒  ตำแหน่งนี้  มีฐานานุศักดิ์  ตั้งฐานานุกรมได้ตำแหน่งละ ๓ รูป  ดังเช่นพระราชาคณะสามัญทั่วไป

        ชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม   หมายถึง  พระครูปลัดฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นธรรมขึ้นไปถึงสมเด็จพระราชาคณะ เป็นพระครูปลัดที่มีราชทินนาม  เฉพาะของชั้นสุพรรณบัฏและชั้นหิรัญบัฏพระราชทานสัญญาบัตรและพัดยศ เพื่อนำไปตั้งพระครูปลัดตำแหน่งนั้น ๆ  เมื่อตั้งแล้ว  แจ้งกรมการศาสนาเพื่อจัดขึ้นทะเบียนและจัดนิตยภัตถวายดังเช่นพระครูสัญญาบัตรทั่วไป

        ชั้นพระครูอื่น หมายถึง  ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นราชขึ้นไปจนถึงฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช  นอกจากที่ระบุไว้แล้ว  เป็นฐานานุกรมที่มีคำว่า “พระครู” นำหน้า  เช่น  พระครูปลัด  พระครูวินัยธร  ทุกตำแหน่งมีตราตั้งและพัดยศเป็นเครื่องแสดงฐานะ  เว้นฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราชเสียในปัจจุบันมิได้พระ ราชทาน  ผู้ตั้งต้องจัดทำเอง  ตามแบบที่เคยพระราชทาน

        อนึ่ง  เฉพาะฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช ๔ ตำแหน่ง  ถัดจากพระราชาคณะปลัดซ้ายลงไปและสูงกว่าพระครูวินัยธร   โปรดพระราชทานนิตยภัต   ดังเช่นพระครูปลัดที่มีราชทินนาม    เช่น    พระครูธรรมกถาสุนทร    พระครูวินัยกรโสภณ  พระครูพรหมวิหาร  พระครูฌานวิสุทธิ์  (ฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราช  ปุณฺณสิริมหาเถร ) วัดพระเชตุพน

        ชั้นธรรมดา  หมายถึง  ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นสามัญ   ตำแหน่งพระปลัด พระสมุห์และพระใบฎีกา ซึ่งไม่มีคำว่า พระครู นำหน้า  แต่พระปลัดมีศักดิ์สูงกว่าเปรียญธรรม  ๓  ประโยค

        อนึ่ง  ในพระราชบัญญัติลักษณปกครองคณะสงฆ์รัตนโกสินทรศก ๑๒๑  กำหนด ให้เจ้าคณะตั้งฐานานุกรมได้ดังนี้

        ๑)  เจ้าคณะมณฑล     ตั้งได้  ๖  คือ    พระครูปลัด ๑    พระครูวินัยธร   ๑ พระครูธรรมธร ๑  พระสังฆรักษ์ ๑  พระสมุห์ ๑  พระใบฎีกา ๑   ถ้าในสัญญาบัตรระบุให้ตั้งตำแหน่งใดแล้ว มิให้ตั้งตำแหน่งนั้นอีก

        ๒)  เจ้าคณะเมือง  ตั้งได้  ๕  คือ พระปลัด ๑ พระวินัยธร ๑  พระธรรมธร ๑  พระสมุห์ ๑  พระใบฎีกา ๑

        ๓)  เจ้าคณะแขวง  ตั้งได้  ๒  คือ  พระสมุห์ ๑  พระใบฎีกา ๑  ถ้าเจ้าคณะแขวงเป็นพระครูสัญญาบัตรแล้ว  ตั้งได้อีก ๑   คือพระปลัด           แม้ในปัจจุบันนี้  มิได้ใช้พระราชบัญญัติดังกล่าวและในพระราชบัญญัติที่ใช้อยู่มิได้บัญญัติไว้  แต่ยังปรากฏว่า เจ้าคณะอำเภอได้ตั้งฐานานุกรมในตำแหน่งทางการปกครองอยู่และไม่มีผู้ใดท้วงติง อันแสดงว่ายังคงใช้ได้ ซึ่งอาจเทียบกับคำว่า“พระอธิการ”  เป็นคำนำหน้าพระผู้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาส และคำว่า  “เจ้าอธิการ”  เป็นคำนำหน้าพระผู้ดำรงตำแหน่งของเจ้าคณะแขวง (เจ้าคณะหมวด)  ซึ่งไม่มีสมณศักดิ์อื่น  ซึ่งตราไว้ในพระราชบัญญัติดังกล่าว  มิได้บัญญัติไว้ในกฎหมายฉบับนี้  แต่ได้นำมาใช้อยู่ในปัจจุบันนี้

Hits: 854