ตอนที่ ๔
ฐานานุกรม
—————
ฐานานุกรม เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า ฐานานุศักดิ์ เป็นสมณศักดิ์สำหรับประดับพระอิสริยยศของสมเด็จพระสังฆราช หรืออิสริยยศของสมเด็จพระราชาคณะและพระ ราชาคณะ ซึ่งแต่เดิมมีโดยพระบรมราชโองการและกฎหมาย มีไว้เพื่อเป็นบริวารยศและเพื่อช่วยภาระธุระของผู้ตั้ง คงเริ่มพระราชทานแต่สมัยกรุงศรีอยุธยาเป็นต้นมา ที่ปรากฏในปัจจุบันพอจัดได้ดังนี้
๑) ชั้นพระราชาคณะ
๒) ชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม
๓) ชั้นพระครูอื่น
๔) ชั้นธรรมดา
ชั้นพระราชาคณะ ฐานานุกรมชั้นนี้ เดิมคือตำแหน่งพระครูปลัดขวาและพระครูปลัดซ้ายในสมเด็จพระสังฆราช ต่อมาได้ยกขึ้นเป็นตำแหน่งพระราชาคณะ ปัจจุบันมีเฉพาะฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราช และฐานานุกรมในพระอัฐิของสมเด็จพระ สังฆราชเจ้าบางพระองค์ มี ๒ ตำแหน่ง คือ พระราชาคณะปลัดขวา ๑ พระราชาคณะปลัดซ้าย ๑ จัดเป็นพระราชาคณะชั้นสามัญ มีอิสริยยศสูงกว่าพระราชาสามัญทุกตำแหน่ง พระเจ้าอยู่หัวทรงพระราชทานเอง พระราชาคณะ ๒ ตำแหน่งนี้ มีฐานานุศักดิ์ ตั้งฐานานุกรมได้ตำแหน่งละ ๓ รูป ดังเช่นพระราชาคณะสามัญทั่วไป
ชั้นพระครูปลัดมีราชทินนาม หมายถึง พระครูปลัดฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นธรรมขึ้นไปถึงสมเด็จพระราชาคณะ เป็นพระครูปลัดที่มีราชทินนาม เฉพาะของชั้นสุพรรณบัฏและชั้นหิรัญบัฏพระราชทานสัญญาบัตรและพัดยศ เพื่อนำไปตั้งพระครูปลัดตำแหน่งนั้น ๆ เมื่อตั้งแล้ว แจ้งกรมการศาสนาเพื่อจัดขึ้นทะเบียนและจัดนิตยภัตถวายดังเช่นพระครูสัญญาบัตรทั่วไป
ชั้นพระครูอื่น หมายถึง ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นราชขึ้นไปจนถึงฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช นอกจากที่ระบุไว้แล้ว เป็นฐานานุกรมที่มีคำว่า “พระครู” นำหน้า เช่น พระครูปลัด พระครูวินัยธร ทุกตำแหน่งมีตราตั้งและพัดยศเป็นเครื่องแสดงฐานะ เว้นฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราชเสียในปัจจุบันมิได้พระ ราชทาน ผู้ตั้งต้องจัดทำเอง ตามแบบที่เคยพระราชทาน
อนึ่ง เฉพาะฐานานุกรมของสมเด็จพระสังฆราช ๔ ตำแหน่ง ถัดจากพระราชาคณะปลัดซ้ายลงไปและสูงกว่าพระครูวินัยธร โปรดพระราชทานนิตยภัต ดังเช่นพระครูปลัดที่มีราชทินนาม เช่น พระครูธรรมกถาสุนทร พระครูวินัยกรโสภณ พระครูพรหมวิหาร พระครูฌานวิสุทธิ์ (ฐานานุกรมในสมเด็จพระสังฆราช ปุณฺณสิริมหาเถร ) วัดพระเชตุพน
ชั้นธรรมดา หมายถึง ฐานานุกรมของพระราชาคณะชั้นสามัญ ตำแหน่งพระปลัด พระสมุห์และพระใบฎีกา ซึ่งไม่มีคำว่า “พระครู” นำหน้า แต่พระปลัดมีศักดิ์สูงกว่าเปรียญธรรม ๓ ประโยค
อนึ่ง ในพระราชบัญญัติลักษณปกครองคณะสงฆ์รัตนโกสินทรศก ๑๒๑ กำหนด ให้เจ้าคณะตั้งฐานานุกรมได้ดังนี้
๑) เจ้าคณะมณฑล ตั้งได้ ๖ คือ พระครูปลัด ๑ พระครูวินัยธร ๑ พระครูธรรมธร ๑ พระสังฆรักษ์ ๑ พระสมุห์ ๑ พระใบฎีกา ๑ ถ้าในสัญญาบัตรระบุให้ตั้งตำแหน่งใดแล้ว มิให้ตั้งตำแหน่งนั้นอีก
๒) เจ้าคณะเมือง ตั้งได้ ๕ คือ พระปลัด ๑ พระวินัยธร ๑ พระธรรมธร ๑ พระสมุห์ ๑ พระใบฎีกา ๑
๓) เจ้าคณะแขวง ตั้งได้ ๒ คือ พระสมุห์ ๑ พระใบฎีกา ๑ ถ้าเจ้าคณะแขวงเป็นพระครูสัญญาบัตรแล้ว ตั้งได้อีก ๑ คือพระปลัด แม้ในปัจจุบันนี้ มิได้ใช้พระราชบัญญัติดังกล่าวและในพระราชบัญญัติที่ใช้อยู่มิได้บัญญัติไว้ แต่ยังปรากฏว่า เจ้าคณะอำเภอได้ตั้งฐานานุกรมในตำแหน่งทางการปกครองอยู่และไม่มีผู้ใดท้วงติง อันแสดงว่ายังคงใช้ได้ ซึ่งอาจเทียบกับคำว่า“พระอธิการ” เป็นคำนำหน้าพระผู้ดำรงตำแหน่งเจ้าอาวาส และคำว่า “เจ้าอธิการ” เป็นคำนำหน้าพระผู้ดำรงตำแหน่งของเจ้าคณะแขวง (เจ้าคณะหมวด) ซึ่งไม่มีสมณศักดิ์อื่น ซึ่งตราไว้ในพระราชบัญญัติดังกล่าว มิได้บัญญัติไว้ในกฎหมายฉบับนี้ แต่ได้นำมาใช้อยู่ในปัจจุบันนี้
Hits: 83